UZAYDAKİ TARSUS ve ARATOS

UZAYDAKİ TARSUS ve ARATOS

Uğur Pişmanlık

Dünyada ya da Türkiye’de kaç tane kentin ya da tarihsel kişiliğin ismi uzayda yaşıyor acaba? Bunu bilmek ancak uzay bilimleri alanında çalışma yapan kuruluşlardan alınacak veriler ile mümkün olabilir. Ama şunu hemen söyleyelim ki, uzayda bir Tarsus bir de Tarsuslu filozof var. Hiç kuşkusuz, “Bu isimler nasıl verilmiş?” diye sorulacaktır. En azından şimdilik bu isimlerin neden ve nasıl verildiklerine dair kesin bilgilerden yoksunuz. Ancak genel olarak, özellikle Amerikan Uzay Araştırmaları Merkezi NASSA’nın ve Uluslararası Astronomi Birliği’nin bulduğu gezegen, yıldız, yüzeylerdeki tepe ve kraterlere isim verdikleri söylenebilir. Başta Ay ve Mars olmak üzere çeşitli gezegen ve yıldızlara ya da bunların yüzeyindeki şekilleri tanımlarken bir adlandırmaya gittiği gidilmektedir. İşte bu adlandırmalar bazen bir yıldızı ya da gezegeni ilk bulan kişinin adı, bazen tarihsel bir karakterin adı, bazen bu benzediği bir şeyin adı, bazen de bir kentin adı verilebilmektedir.
Bu adlandırmalar yapılırken uzay boşluğunda yeni keşfedilen bir gezegen, yıldız ve başka hareket halindeki bir cisme verildiği gibi bir gezegenin yüzeyindeki vadi, plato, krater gibi şekillere de isim verilmektedir.
Bu anlamda artık sonsuz galaksilerden oluşan uzay sistemi içerisinde yer alan ve günümüz dünyasında bilinen ve bilim dünyasının ilgisini çeken ilk ayak bastığı Ay ile hala çözmeye çalıştıkları Mars gezegeninin Tarsus’la yakından ilişkileri bulunmaktadır.

Mars’taki Tarsus…
Tarsus eski çağlardan bu yana Anadolu coğrafyasının en eski kentlerinden biridir. Adı değişmeden günümüze kadar gelebilmiş olan Tarsus, Luvilerden, Hititlere, Asurlulardan Helenlere ve Romalılara kadar uygarlıkların hüküm sürdüğü ve çeşitli kültürlerin kesiştiği bir kent. Hititler ve Roma İmparatorluğu döneminde Kilikya’nın başkenti olan Tarsus, kendi sikkelerin basma (darp etme) yetkisine sahipti. Birçok imparator ve komutanın geldiği kent olan Tarsus, Antik Çağ’da felsefe okulları ve burada yetiştirdiği stoacı filozoflarla da ünlüydü. Pagan bir yer altı tapınak dini olan Mithraizm Tarsus’ta ortaya çıkmış ve Anadolu’dan İtalya ve Yunanistan’a kadar geniş bir coğrafyayı etkilemiştir.
Mezopotamya’yı iç Anadolu’ya bağlayan geçiş yolları üzerinde bulunması ve sahip olduğu liman nedeniyle Tarsus hareketli bir ticaret kentiydi. Hıristiyanlığın hem kuramcısı ve kurucusu sayılan Aziz Pavlus (St. Paul) Tarsus doğumludur. İlk eğitimini de Tarsus’ta stoacı okullardan almıştır. Tarsus Hıristiyanlık dünyası için önemli kentler arasındadır.
Bugün Mars’ta bir Tarsus Krateri vardır. Dünyanın bilinen en eski kentleri arasında yer alan ve gerek tarihsel özellikleri gerekse önemi nedeniyle Tarsus’un adı Mars gezegeninde bir kratere verilmiştir.

Tarsuslu Filozof Aratos Ay’da…
Bilim dünyasında ve özellikle de evrenle, yıldızlar ve gezegenlerle ilgilenenler, bu alanda çalışma yapan bilim tarihçilerine uzay, Astronomi denildiğinde ilk akla gelen isimlerden biri Aratos’tur.
Antik Çağ’ın gezginlerinden Strabon’a göre Tarsus bir bilim ve felsefe kentidir.
Tarsus’ta bulunan felsefe okulları o dönemin üniversiteleri veya akademileri olarak kabul edilir. Bilim ve felsefe bu okullarda boy atmış, gelişip yayılmıştır.
Antik Çağ felsefesi içerisinde Tarsuslu filozofların sayısı hiç de az değildir ve önemli bir bölümü stoacı görüştedir…
Zeus’un bütün dünyaya egemen, düzenleyici ve yaratıcı bir ilke olarak gösterildiği bu girişten sonra hemen gökyüzüyle ilgili konular gelir…
Aratos’un altılı ölçüyle yazılmış olan didaktik şiiri Phainomia, kısa sürede tutulur ve üzerine birçok yorum yapılır. “Phainomia, biçim olarak İskenderiye okuluna bağlıdır, ama Aratos’un Stoacı yanı da şiire güçlü bir ciddiyet katar. Şiir Romalılar arasında büyük ilgi görmüştür. Cicero, Caesar Germanicus ve Avienus’un çevirilerinden bazı parçaları günümüze ulaşmıştır…
“Aratos, (İ.Ö. 315-240) Tarsuslu şair ve bilgin. Matematik ve astronomi öğrenimi yapmak için Atina’ya gitti, bu arada Stoacı filozof Zenon’dan felsefe okudu. Şair Kallimakhos’la yakın dostluk kuran Aratos, Makedonya hükümdarı Antigonas Gonatas’ın ve Suriye kralı Antiokhos Soter’in yanında da bulunmuştur. Şairin ilk iki yapıtı olan uzun destanlar günümüze ulaşmamıştır. Buna karşılık, Antigonos’un isteği üzerine kaleme aldığı Phainomena (Gök Olayları) adlı öğretici uzun şiiri eksiksiz olarak elde bulunmaktadır. Şair, bu yapıtı, Stoa felsefesinin ilkelerini göz önünde tutarak yazmıştır. Özgün açıklamalarının yanı sıra parlak üslubuyla da ilgi çeken bu yapıtı, çeşitli dillere çevrilmiş ve uzun süre etkisini yitirmemiştir”.
Uzaydaki Tarsuslu ise işte Gökbilimci filozof Aratos’tur. Ayın yüzeyindeki bir kratere onun adı verilmiştir. Ay’daki Aratos Krateri, 26 Temmuz 1971 yılında fırlatılan ve Falcon adlı Ay modülü ile yüzeye iniş yapan Apollo 15 uzay aracının indiği yerin yaklaşık 80-100 km. Güneydoğusunda yer almaktadır. Ölçeklendirmeye göre Aratos Krateri’nin çapı 10 km. civarındadır.
***
Evrenin o karanlık ve sonsuz boşluğuna baktığımızda Ay’da Tarsus’u, Mars’ta ise Aratos’u göremeyiz belki ama yeryüzüne inildiğinde onun adına 2004’ten beri Aratos dergisi yayınlanmaktadır. Aratos dergisi 2011’i Tarsus’ta “Aratos Yılı” olarak ilan etmişti.
Gecemizi aydınlatan ayın yüzeyindeki Aratos Krateri’nden dünyamıza yansıyan bir ışık vardır kuşkusuz. Belki arada bir Mars’taki Tarsus Krateri’de göz kırpıyordur bize kim bilir?
Ama bugün 21. Yüzyılda, Aratos’un yaşadığı zamandan 2 bin 400 yıl sonra adın yayınlanan dergi ve düzenlenen etkinliklerle aydınlanmanın ışığını yaymaya devam ediyor.

* Aratos Felsefe Dergisi, Mayıs-Haziran 2019, sayı 93